Zegar słoneczny – klasyczny czasomierz

Klepsydra, zegar mechaniczny, zegarek na rękę, telefon komórkowy. Tak w dziejach ludzkości zmieniał się sposób odczytywania czasu, czyli najważniejszego i ograniczonego dla każdego człowieka zasobu. W pojęciu filozoficznym może on być rozumiany jako chwila, punkt czasowy, odcinek czasu, trwanie lub zbiór wszystkich punktów i okresów czasowych. Przez wiele lat problemem było jego zmierzenie. Pierwsze próby pojawiły się w starożytnych Chinach, a służyły do tego zegary słoneczne.

Ewolucja zegarów słonecznych

Zegary słoneczne do dziś są najprostszą konstrukcją umożliwiającą pomiar czasu. Pierwotnie służył do tego słup, którego cień rano był dłuższy, w południe krótszy, a wieczorem stopniowo się wydłużał. Pierwsze takie konstrukcje oparte były na gnomonach – wysokich obeliskach, kolumnach i prętach. Istotnym krokiem w kierunku rozwoju zegarów słonecznych był podział dnia na godziny. W okresie starożytnym ich długość zmieniała się wraz ze zmianą pór roku – godziny zimowe były krótsze od letnich i pojawiały się tylko dwa razy w roku, a podczas równonocy wiosennej i jesiennej długość dnia i nocy się wyrównywała. Egipcjanie wynaleźli jednak zegary, w których na pionowej tarczy wskaźnikiem zamiast długości był kierunek rzucanego cienia. Najstarszy taki okaz datuje się na XIII w. p.n.e. i został odkryty w Dolinie Królów w Egipcie – zauważa ekspert firmy Casting K.S., która jest producentem wysokiej jakości wyrobów użytkowych i ozdobnych, w tym zegarów słonecznych.

W XIV w. w zegarach słonecznych wprowadzono wskazówkę skierowaną równolegle do osi obrotu Ziemi, dzięki czemu czasomierz wskazywał godziny równe. Sposoby mierzenia czasu z małym opóźnieniem dotarły również do Europy, w tym pod koniec XVI w. do Polski. Zanim jednak w naszym kraju zaczęto używać systemu podobnego do obowiązującego w dzisiejszych czasach, na tarczach dawnych zegarów słonecznych umiejscawiano kilka różnych skal godzinowych.

Rodzaje zegarów słonecznych

W nowoczesnych zegarach słonecznych podstawowym elementem jest wskazówka, która może być umieszczona bardzo różnie, a od jej położenia zależy typ zegara słonecznego.

• Zegar równikowy (podziałka godzinna jest ustawiona na płaszczyźnie równoległej do równika ziemskiego)
• Zegar poziomy, horyzontalny (podziałki są umieszczone na płaszczyźnie równikowej są jednostajne, co oznacza że jednakowym odstępom czasu odpowiadają jednakowe kąty na podziałce; zegary poziome są często spotykane na postumentach jako dekoracje parków i ogrodów)
• Zegar wertykalny (tarcza znajduje się w płaszczyźnie pionowej; zazwyczaj jest to zegar publiczny umieszczony na pionowej powierzchni fasady jakiejś budowli)

Obecnie zegary słoneczne spełniają funkcje użytkowe – służą do ozdabiania ogrodów, miejskich skwerów, elewacji ścian budynków, a niektóre uznaje się za zabytki, które potwierdzają świadectwo ludzkiej wiedzy i kunsztu rzemieślniczego.