Na czym polega lekomania?

Lekomania, jak każde inne uzależnienie chemiczne, polega na przyjmowaniu nadmiernych ilości określonych substancji, czyli – w interesującym nas przypadku – leków. Specyfiką tego uzależnienia jest to, że chory – w przeciwieństwie do osób nadużywających alkoholu czy narkotyzujących się – przez bardzo długi czas może bez skrępowania i bez obawy przed reakcją otoczenia przyjmować coraz większe dawki farmaceutyków. Widząc osobę sięgającą np. po tabletki przeciwbólowe odczuwamy współczucie, okazujemy empatię i zrozumienie. Dlaczego mielibyśmy reagować inaczej? Przecież każdy z nas pamięta okresy z własnego życia, w których jedynym ratunkiem przed fizycznym czy psychicznym cierpieniem było zażycie odpowiedniego środka przeciwbólowego lub uspokajającego. 

Ta specyficzna forma ukrywania uzależnienia jest tak skuteczna, że lekomania może rozwijać się niezauważona przez całe lata. Co ciekawsze, osoba przyjmująca leki bez uzasadnienia lub stale przekraczająca zalecane dawki, może nie mieć świadomości, że dzieje się coś złego. 

Kto jest najbardziej podatny na uzależnienie się od leków? 

Podłożem do powstania i rozwoju mechanizmu lekozależności są różnego typu zaburzenia psychiczne. Zwiększoną podatność na lekomanię wykazują osoby cierpiące na depresję, zmagające się z nerwicami czy traumatycznymi przeżyciami z dzieciństwa i okresu dorastania. Przewlekły stres, osłabienie wiary we własne siły i potrzeba uzyskania natychmiastowej ulgi sprzyja zbyt częstemu sięganiu po antydepresanty. W grupie największego ryzyka znajdują się też osoby cierpiące na przewlekły, nieusuwalny ból, np. związany z odniesionymi urazami, chorobami stawów i kości oraz rozwojem chorób nowotworowych. Przyjmowanie w chorobie silnych środków przeciwbólowych może utrzymać się również po wyleczeniu. 

Dużą grupą, której dotyczy problem lekomanii, są nastolatki. Ciekawość, potrzeba “eksperymentowania”, zaimponowania rówieśnikom lub problemy rodzinne czy szkolne popychają młodych ludzi, a nawet dzieci do sięgania po leki zawierające substancje psychoaktywne. Zakup twardych narkotyków może wiązać się z poważnymi konsekwencjami prawnymi (w przypadku interwencji policji). Zakup leków jest łatwy i bezpieczny: wystarczy udać się do samoobsługowej apteki, w której nikt nie będzie dociekał, dlaczego w środku lata nastolatek kupuje syrop na kaszel. Po odwiedzeniu odpowiedniej liczby aptek można zgromadzić odpowiedni zapas lekarstw – do bezpośredniego zażycia lub traktowany jako surowiec i składnik różnego typu domowych specyfików o działaniu podobnym do narkotyków.   

Uzależnienie od leków może też być wynikiem nadmiernej dbałości o stan własnego zdrowia: śledzenia niepokojących zmian w funkcjonowaniu organizmu, wyolbrzymiania objawów i stałej obawy przed wykryciem ciężkiej, może nawet nieuleczalnej choroby. 

Terapeuta z Ośrodka Leczenia Uzależnień i Współuzależnienia “Moje Życie” zwraca uwagę na hipochondrię jako jedną z częstych przyczyn powstawania lekozależności oraz na niekorzystny wpływ reklamy:

Irracjonalny, nie poparty diagnozą medyczną lęk o własne zdrowie prowadzi do kompulsywnego przyjmowania leków. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest to, że w wyborze specyfików często kierujemy się wyłącznie informacjami czerpanymi z reklam. Może to prowadzić do bardzo groźnych następstw, szczególnie u osób, które cierpią na autentyczne, niezdiagnozowane schorzenia.

Jakie leki uzależniają najłatwiej i najsilniej? 

Nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że wiele leków zawiera silnie uzależniające substancje, które w stanie czystym uważane są za narkotyki. Na przykład w lekach nasennych i uspokajających znajdują się barbiturany i benzodiazepiny, które posiadają silne, potwierdzone w badaniach działanie uzależniające. Nie mniej groźne opioidy to częsty składnik silnych środków przeciwbólowych, syropów na kaszel czy leków przeciwbiegunkowych. 

Warto zauważyć, że wiele uzależniających leków można kupić bez recepty lub stosunkowo łatwo wejść w ich posiadanie: zakup na czarnym rynku lub symulowanie uporczywego bólu u lekarza w celu uzyskania recepty, to powszechnie stosowane sposoby.  

Znanym zjawiskiem jest też uzależnienie leków nienarkotycznych, w tym przede wszystkim przeciwbólowych. Nie brakuje osób silnie uzależnionych od leków, które można nabyć w każdym sklepie spożywczym i kiosku z gazetami, takich jak paracetamol czy ibuprofen (oraz liczne specyfiki zawierające je w swoim składzie). 

Jak rozwija się lekozależność i jakie są jej następstwa? 

Lekomania zazwyczaj przez długi czas pozostaje w utajeniu. Ujawnienie problemu następuje w momencie, gdy pojawiają się niekorzystne skutki zdrowotne długotrwałego i nadmiernego przyjmowania leków, np. upośledzenie funkcji układu pokarmowego, uszkodzenia wątroby. Innym sygnałem może być zachowanie osoby uzależnionej w momencie, gdy nie jest w stanie zdobyć potrzebnych farmaceutyków. 

Rozwój lekomanii zależy od rodzaju leków, których dotyczy uzależnienie. Najdalej idące konsekwencje ma uzależnienie od leków, które zawierają w swoim składzie substancje silnie uzależniające na poziomie fizycznym. Pojawia się tolerancja na przyjmowane substancje, a to wymusza zwiększanie dawek. Osoba uzależniona ucieka się do różnych sposobów, nie zawsze legalnych, aby uzyskać dostęp do potrzebnych jej leków. Działania te mogą pociągać za sobą znaczne wydatki, a nawet skutkować wchodzeniem w konflikty z prawem, szczególnie wtedy, gdy poszukiwane specyfiki są dostępne wyłącznie na receptę. Umawianie częstych, nieuzasadnionych wizyt u specjalistów, próby wyłudzania recept oraz zmiany w zachowaniu mogą być sygnałem alarmującym dla otoczenia osoby uzależnionej. 

W skrajnych przypadkach lekomania może przebiegać w bardzo podobny sposób do narkomanii. Próba zerwania z uzależnieniem powoduje silnie objawy odstawienne, w których dominują migreny, bóle mięśniowe, zaburzenia łaknienia oraz nadpobudliwość na przemian z ospałością, utrzymującym się zmęczeniem i sennością. Możliwe jest nawet wystąpienie halucynacji i silnych stanów lękowych. 

Na czym polega terapia lekomanii? 

Warunkiem rozpoczęcia każdej terapii jest konfrontacja z prawdą – otwarte przyznanie się do tego, że jest się uzależnionym. Osoba uzależniona musi przyznać się przed sobą, że ma problem z lekami. W przypadku uzależnienia fizycznego koniecznym etapem terapii jest detoks. Oczyszczenie organizmu z toksycznych substancji jest wstępem do psychoterapii uzależnienia od leków. Powrót chorego do funkcjonowania w życiu prywatnym i zawodowym wymaga częstokroć długotrwałego leczenia. Sesje terapeutyczne pozwalają dotrzeć do przyczyn uzależnienia i dzięki temu stworzyć możliwości do świadomego zapobiegania jego nawrotom.