Zamki Joannitów w Polsce

Joannici to zakon rycerski, który powstał jeszcze przed pierwszą wyprawą krzyżową. Kiedy powstało Królestwo Jerozolimskie, Joannici otrzymali zadanie utrzymania bezpieczeństwa wewnątrz państwa. Podobne zadania wypełniały inne zakony rycerskie powstałe w tym czasie. Joannici również otrzymywali nadania w różnych częściach Europy, w tym także na terenach współczesnej Polski. Sprowadzali ich poszczególni książęta, którzy nadawali im przywileje i majątki ziemskie. Joannici stali się potężni dopiero wówczas, kiedy przejęli znaczną część dóbr po zlikwidowanym zakonie Templariuszy. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego Joannici przenieśli się na Cypr, zdobyli Rodos, gdzie utworzyli swoje państwo, przeniesione w XVI wieku na Maltę. Kres obecności Joannitów na Malcie położyli Francuzi w 1798 roku.

Na tereny Polski Joannici przybyli już w XII wieku organizując liczne komandorie. Pozostało po nich kilka zamków na Pomorzu i na Ziemi Lubuskiej (dawna Nowa Marchia). Zamki budowane były w w XIV wieku, a jeden z nich w dobrym stanie przetrwał do dzisiaj – zamek w Słońsku. Majątek w Słońsku wraz z rycerskim dworem został zakupiony przez Joannitów w 1426 roku. Joannici rozebrali częściowo dwór i zbudowali własny zamek, który rozbudowali około połowy XV wieku budując wieżę i otaczając zamek fosą. W XVII wieku Szwedzi zniszczyli zamek, który pod koniec wieku został odbudowany jako barokowa rezydencja. Pod koniec XVIII wieku fosę zasypano i rozebrano mur obronny. Na początku XIX wieku zakon został zlikwidowany przez króla Prus. W tym czasie od kilku wieków Joannici byli zakonem podzielonym wg wyznania, na tamtych terenach byli protestantami. W 1852 roku król pruski reaktywował zakon jako korporację dla zamożnej pruskiej szlachty wyznania protestanckiego, a na siedzibę wyznaczono Słońsk, ale już bez majątku ziemskiego. Na zamku utworzono archiwum i muzeum Joannitów, które w 1945 uległo rozproszeniu. Zamek w Słońsku nie był użytkowany i spłonął w dziwnym pożarze w 1975 roku. Od tego czasu pozostaje w ruinie. Gmina próbuje pozyskać fundusze na zabezpieczenie ruiny - https://discover.pl/zamek-joannitow-w-slonsku/.

Nieco dalej na południe w 1347 roku Joannici zakupili dobra po Templariuszach w miejscowości Łagów. Ustanowiono tam komandorię i już w 1350 roku zaczęli budować zamek na wzgórzu, które wznosi się między dwoma jeziorami, na dość wąskim przesmyku. Początkowo zbudowano wysoki dom mieszkalny i wieżę, obydwie budowle wpisano w mur obwodowy, który utworzył dziedziniec. Zamek przez wieki rozbudowywano, otaczając go wysokim murem zewnętrznym. Ponieważ zamek zbudowano na szczycie wzgórza, skorzystano z okazji i wyrównano teren wewnątrz murów. Później podwyższano wieżę, zbudowano potężną basztę bramną i zbudowano pozostałe budynki wewnątrz murów. W XVII wieku Szwedzi zajęli zamek, a Brandenburczycy próbowali bezskutecznie go odebrać. To był jedyny „udział” zamku w działaniach wojennych. Po sekularyzacji zakonu na początku XIX wieku zamek skonfiskował król pruski, który podarował go jednemu ze swoich współpracowników. Zamek przetrwał II wojnę światową, a ponieważ Łagów był miejscowością turystyczną, zamek był wykorzystany i nie uległ zniszczeniu. Obecnie funkcjonuje w nim hotel i restauracja, a z wieży można podziwiać obydwa jeziora, Łagów i okolicę (więcej o Łagowie i zamku - https://discover.pl/zamek-joannitow-w-lagowie/).

Na północy Joannici utworzyli komandorie w Stargardzie i w Skarszewach, a znacznie później w Swobnicy. To właśnie w Swobnicy wybudowali po 1377 roku duży zamek nad jeziorem, które zasiliło fosę. Zamek tradycyjnie już składał się początkowo z dużego domu mieszkalnego, wysokiej wieży, a wszystko wpisane w wysoki mur obronny. Obok zbudowano duże podzamcze. Po wojnie trzydziestoletniej Joannici zostali usunięci z zamku w Swobnicy, który przejęła królowa szwedzka, a ostatecznie pod koniec XVIII wieku kupiła żona elektora brandenburskiego. Zamek przebudowano na wspaniałą trzyskrzydłową rezydencję w stylu barokowym i w tej dekoracji z małymi zmianami zamek przetrwał do czasów współczesnych. Na początku XX wieku został opuszczony. Po II wojnie światowej mieścił biura PGR, potem spichlerz, a po ich likwidacji zamek ponownie został opuszczony i powoli niszczał. Prywatny właściciel nic nie robił w kierunku zabezpieczenia zabytku, w końcu przejęła go gmina i zrujnowany zamek został zabezpieczony (zobacz - https://discover.pl/zamek-joannitow-w-swobnicy/).

Na Pomorzu powstał jeszcze zamek, na terenie Starego Drawska Joannici zbudowali zamek Drahim. Murowany zamek powstawał w latach 1360-1366, a już kilka lat później tereny te zostały włączone do Polski. Joannici zostali pozbawieni majątku, który dzierżawili na zasadach wasalnych. Korzystając z chaosu w Polsce po śmierci Kazimierza III Wielkiego prowadzili niezależną politykę, występując przeciw interesom polskim. Skończyło się to ekspedycją karną Władysława Jagiełły, który usunął Joannitów, a w zamku Drahim ustanowił siedzibę starostwa grodowego. Na Pomorzu Joannici zbudowali zamek w Skarszewach, który w 1370 roku sprzedali Krzyżakom. Po 1466 roku zamek w rękach polskich, zniszczony w wojnach ze Szwedami w XVII wieku, a po rozbiorach dewastowany przez prusaków. Zostały ruiny i jeden odbudowany budynek, który raczej nie przypomina zamku.

Zakon Joannitów funkcjonuje do dzisiaj, ale nie jest to jednorodna organizacja. Nazwą to posługuje się wiele organizacji w całej Europie, które próbują nawiązywać do tradycji zakonu związanej z opieką nad chorymi.