Kościotrup z kosą. Personifikacje śmierci w kulturze europejskiej

Śmierć, czyli zakończenie życia niesie w sobie nie tylko konieczność rozstania ze światem doczesnym, ale także tajemnicę sposobu późniejszego istnienia człowieka, jego duszy. Ponieważ stanowi najbardziej niepokojącą zagadkę, ludzie od wieków próbują oswajać ją różnymi sposobami. Najczęstszą formą takich prób oswajania i adaptowania konieczności śmierci są jej personifikacje.

Kostucha przyszła ze Średniowiecza

Najbardziej rozpowszechnionym, nie tylko w kulturze europejskiej, ale i całej cywilizacji zachodniej, sposobem przedstawiania śmierci jest Kostucha – opowiada przedstawiciel Zakładu Pogrzebowego Vektor. Wyobrażenie Śmierci, jako ludzkiego szkieletu albo rozkładającego się ciała pojawiło się w naszej kulturze dość późno, bo dopiero w czasach średniowiecznych, a dokładniej w wieku XIII i pod pewnymi względami różni się w zależności od regionu.

Kostucha w ikonografii polskiej jest kobietą, co wynika z rodzaju gramatycznego samego słowa; z tych samych przyczyn Śmierć anglosaska (Death), a także niemiecka i norweska jest przedstawiana jako mężczyzna. Do jej atrybutów należy kosa, za pomocą której zbiera śmiertelne żniwo, a czasem także obszerny płaszcz z kapturem, skrywającym twarz.

Przedchrześcijańskie wyobrażenia o Śmierci

Zanim Śmierć oblekła się w ludzki szkielet widziano ją zgoła inaczej. Dla starożytnych greków była pięknym bogiem, Tanatosem, który u ramion miał parę czarnych skrzydeł, a w ręku zgaszoną pochodnię opuszczoną ku ziemi. W mitologii rzymskiej boginią i uosobieniem śmierci była Mors. Co ciekawe, w literaturze Rzymian znalazła swoje miejsce jako przyczyna śmierci lub bezruch, ale nie miała istotnego znaczenia w kulcie religijnym – zauważa nasz rozmówca z Zakładu Pogrzebowego Vektor.

Sposób działania Śmierci

Tym, co zwracało uwagę twórców sięgających po personifikacje Śmierci był demokratyczny charakter jej działania. Śmierć traktuje równo wszystkich ludzi i nie oszczędza nikogo. Obok mrocznej żniwiarki z kosą pojawia się więc też jako wojownik z maczugą, kijem lub młotem, a nawet łukiem, za pomocą których poluje na ludzi. W innych przedstawieniach występuje jako szachista, który wygrywa każdą z rozgrywanych partii i zbiera wszystkie pionki (symbol ludzi) z szachownicy życia.